PHÂN BIỆT CÁC LOẠI HÌNH HÒA GIẢI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp tối ưu

Sự gia tăng không ngừng của các tranh chấp dân sự, kinh doanh, thương mại, và lao động đã đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống Tòa án. Trong bối cảnh đó, Hòa giải nổi lên như một phương thức giải quyết tranh chấp (GQTQ) nhân văn, hiệu quả, được pháp luật Việt Nam đặc biệt khuyến khích. Tuy nhiên, trong thực tiễn pháp lý, tồn tại nhiều hình thức hòa giải khác nhau. Để lựa chọn con đường GQTQ phù hợp, tiết kiệm thời gian và chi phí, cá nhân và doanh nghiệp cần hiểu rõ sự khác biệt căn bản giữa các hình thức này. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích và làm rõ sự khác biệt giữa các hình thức hòa giải điển hình, sau đó sẽ phân biệt các loại hình hòa giải này.

I/ CÁC HÌNH THỨC HÒA GIẢI THEO PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH

Hệ thống pháp luật Việt Nam phân loại các hình thức hòa giải dựa trên cơ quan/chủ thể tiến hành và thời điểm tiến hành như sau:

1.1. Hòa giải ngoài Tòa án (Hòa giải ngoài tố tụng)

Đây là quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra ngoài khuôn khổ tố tụng Tòa án, bao gồm:

Hòa giải cơ sở: Giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trong cộng đồng dân cư.
Hòa giải tiền tố tụng bắt buộc: Hòa giải tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã, Hòa giải tranh chấp lao động cá nhân/tập thể về quyền. Đây là điều kiện bắt buộc để Tòa án thụ lý vụ án trong các lĩnh vực này.
Hòa giải thương mại/tiêu dùng: Do các tổ chức/bên thứ 3 thực hiện.

1.2. Hòa giải tại Tòa án (Hòa giải tố tụng)

Đây là quá trình được thực hiện trong quá trình giải quyết vụ án tại Tòa án:

Hòa giải theo thủ tục tố tụng dân sự: Giai đoạn bắt buộc sau khi Tòa án thụ lý vụ án theo Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS).
Hòa giải thí điểm tại Trung tâm Hòa giải, Đối thoại tại Tòa án: Được triển khai thí điểm theo hướng dẫn của TANDTC, thường diễn ra trước khi Tòa án chính thức thụ lý vụ án.

3. Hòa giải theo thủ tục tố tụng Trọng tài

Đây là việc các bên yêu cầu Hội đồng Trọng tài hòa giải trong quá trình giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại.

II/ PHÂN BIỆT HÒA GIẢI CƠ SỞ VÀ HÒA GIẢI TIỀN TỐ TỤNG

Hai hình thức này đều thuộc nhóm Hòa giải ngoài Tòa án, nhưng có bản chất pháp lý và hệ quả hoàn toàn khác nhau.

Tiêu chí	Hòa giải cơ sở	Hòa giải tiền tố tụng (Bắt buộc)
Cơ sở pháp lý	Luật Hòa giải ở cơ sở	Luật Đất đai, Bộ luật Lao động, BLTTDS
Bản chất	Hoạt động xã hội, giữ gìn đoàn kết cộng đồng. Hoàn toàn tự nguyện, không phải là điều kiện để khởi kiện.	Thủ tục pháp lý bắt buộc trước khi khởi kiện, là điều kiện thụ lý vụ án (đối với tranh chấp đất đai, lao động).
Phạm vi	Mâu thuẫn, tranh chấp dân sự, hôn nhân, vi phạm pháp luật chưa đến mức xử lý. Mang tính cộng đồng rộng rãi.	Giới hạn nghiêm ngặt: 1. Tranh chấp quyền sử dụng đất (tranh chấp ai có quyền); 2. Tranh chấp lao động cá nhân/tập thể về quyền (trừ các trường hợp miễn trừ: sa thải, chấm dứt HĐLĐ, BHYT, BHXH…).
Chủ thể	Hòa giải viên thuộc Tổ hòa giải (tổ chức tự quản của nhân dân).	Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai (UBND cấp xã); Hòa giải viên Lao động.
Hệ quả pháp lý	Nếu thành, thỏa thuận mang tính hợp đồng dân sự. Nếu không thành, các bên có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết.	Nếu không thành, biên bản hòa giải là chứng cứ/điều kiện cần để Tòa án thụ lý vụ án. Không có tính cưỡng chế.

Tóm lại: Hòa giải cơ sở mang tính giáo dục, nhân văn và tự nguyện; Hòa giải tiền tố tụng mang tính pháp lý, bắt buộc trước khi khởi kiện ra Tòa án.

III/ PHÂN BIỆT HÒA GIẢI TẠI TÒA ÁN: TỐ TỤNG DÂN SỰ VÀ TẠI TRUNG TÂM HÒA GIẢI ĐỐI THOẠI

Hòa giải tại Tòa án được pháp luật quy định chi tiết nhất và mang lại hiệu quả cưỡng chế cao nhất. Cần phân biệt rõ hai hình thức đang tồn tại song song:

3.1. Hòa giải theo thủ tục tố tụng dân sự (Hòa giải truyền thống)

Thời điểm: Được tiến hành sau khi Tòa án đã thụ lý vụ án (người khởi kiện đã nộp tạm ứng án phí).
Bản chất: Là một giai đoạn tố tụng bắt buộc (trừ ngoại lệ), được Thẩm phán tiến hành. Tuân thủ tuyệt đối quy trình chặt chẽ của BLTTDS 2015.
Phương thức: Thường được tiến hành sau khi đã thu thập chứng cứ đầy đủ, toàn diện và tại trụ sở Tòa án. Quá trình này công khai theo quy định tố tụng.
Hệ quả pháp lý: Nếu hòa giải thành, Tòa án ra Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Quyết định này có hiệu lực pháp luật ngay lập tức, không bị kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm, và có giá trị yêu cầu cơ quan Thi hành án dân sự cưỡng chế thi hành.

3.2. Hòa giải thí điểm tại Trung tâm Hòa giải, Đối thoại tại Tòa án

Thời điểm: Sau khi người khởi kiện nộp đơn nhưng chưa thụ lý vụ án hoặc theo yêu cầu của các bên khi chưa khởi kiện.
Bản chất: Mang tính chất phi tố tụng (không chịu sự ràng buộc nghiêm ngặt của BLTTDS), được thực hiện bởi Hòa giải viên Tòa án (là người có uy tín, kinh nghiệm).
Phương thức: Linh hoạt về thời gian và địa điểm (có thể hòa giải ngoài trụ sở Trung tâm). Bảo mật cao: Thông tin, tài liệu thu thập được trong quá trình hòa giải không được sử dụng làm chứng cứ tại Tòa án nếu hòa giải không thành (trừ khi các bên đồng ý).
Hệ quả pháp lý: Nếu hòa giải thành, các bên có hai lựa chọn:
- Yêu cầu Tòa án ra Quyết định công nhận kết quả hòa giải thành theo thủ tục việc dân sự (có giá trị thi hành án).
- Rút đơn khởi kiện (Tòa án trả đơn).

Tóm lại: Hòa giải tại Trung tâm Hòa giải, Đối thoại là sự kết hợp ưu điểm của cả hòa giải ngoài Tòa án (linh hoạt, bảo mật) và hòa giải tại Tòa án (có thể ra quyết định công nhận có giá trị thi hành án), giúp lọc vụ việc trước khi đi vào giai đoạn tố tụng chính thức.

IV/ PHÂN BIỆT HÒA GIẢI TẠI TÒA ÁN VÀ HÒA GIẢI TẠI TRỌNG TÀI

Đối với tranh chấp kinh doanh, thương mại, hai lựa chọn pháp lý có tính cưỡng chế cao là Tòa án và Trọng tài.

Tiêu chí	Hòa giải theo thủ tục tố tụng dân sự tại Tòa án	Hòa giải theo thủ tục tố tụng Trọng tài
Phạm vi	Tranh chấp dân sự theo nghĩa rộng thuộc thẩm quyền Tòa án.	Tranh chấp kinh doanh, thương mại (theo thỏa thuận trọng tài). Tòa án phải từ chối thụ lý nếu có thỏa thuận trọng tài hợp lệ.
Chủ thể	Thẩm phán Tòa án.	Hội đồng Trọng tài hoặc Trọng tài viên.
Thủ tục	Công khai, nghiêm ngặt theo BLTTDS.	Bí mật, linh hoạt về ngôn ngữ, luật áp dụng, địa điểm.
Tính chung thẩm	Bản án/Quyết định có thể bị kháng cáo phúc thẩm, tái thẩm, giám đốc thẩm (quá trình tố tụng có thể kéo dài).	Phán quyết trọng tài mang tính chung thẩm (không bị kháng cáo, kháng nghị).
Thi hành quốc tế	Thi hành theo Hiệp định tương trợ tư pháp (ít phổ biến hơn).	Được công nhận quốc tế rộng rãi hơn thông qua Công ước New York 1958.

V/ NÊN LỰA CHỌN PHƯƠNG ÁN TỐI ƯU

Việc lựa chọn phương thức hòa giải phụ thuộc vào mục tiêu, bản chất tranh chấp và mức độ tin tưởng giữa các bên:

5.1. Ưu tiên Hòa giải ngoài Tòa án (Phi tố tụng):

Mục tiêu: Giữ gìn mối quan hệ lâu dài, cần bảo mật tuyệt đối, giải quyết nhanh chóng, chi phí thấp.
Đối tượng: Tranh chấp giữa đối tác kinh doanh thân thiết, thành viên gia đình (trước khi Tòa án thụ lý), mâu thuẫn cộng đồng.
Lưu ý: Chỉ dừng lại ở thỏa thuận, cần thiện chí tự nguyện thực hiện.

5.2. Tận dụng Hòa giải tại Tòa án (Trung tâm Hòa giải):

Mục tiêu: Cần một giải pháp nhanh chóng, linh hoạt nhưng vẫn có khả năng cưỡng chế thi hành mà không cần qua quy trình xét xử đầy đủ.
Đối tượng: Tranh chấp dân sự, hôn nhân, thương mại mà các bên muốn thử hòa giải lần cuối với sự hỗ trợ chuyên môn trước khi chính thức trở thành vụ án.

5.3. Khởi kiện và Hòa giải theo thủ tục Tố tụng Dân sự:

Mục tiêu: Khi tranh chấp gay gắt, các bên mất lòng tin, cần một văn bản pháp lý có tính cưỡng chế cao để đảm bảo tài sản, quyền lợi.
Đối tượng: Tranh chấp tài sản lớn, đòi nợ, ly hôn có tranh chấp tài sản phức tạp.

5.4. Lựa chọn Trọng tài:

Mục tiêu: Tranh chấp kinh doanh, thương mại, cần bí mật, nhanh chóng, và cần một phán quyết chung thẩm có khả năng thi hành quốc tế.

Sự đa dạng của các hình thức hòa giải tại Việt Nam mang lại nhiều lựa chọn chiến lược cho việc giải quyết tranh chấp. Dù là hòa giải cơ sở thân tình, hòa giải tiền tố tụng bắt buộc, hòa giải tại Tòa án có tính cưỡng chế, hay hòa giải Trọng tài bí mật và linh hoạt, mỗi phương thức đều có ưu điểm và hạn chế riêng.

Việc hiểu rõ và phân biệt chính xác bản chất, phạm vi, và hệ quả pháp lý của Hòa giải ngoài Tòa án và Hòa giải tại Tòa án là chìa khóa giúp cá nhân và tổ chức đưa ra quyết định sáng suốt, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình một cách tối ưu, hiệu quả nhất. Hãy luôn tham vấn luật sư chuyên nghiệp để xác định phương án hòa giải phù hợp với từng vụ việc cụ thể.

LÝ DO KHÁCH HÀNG TIN TƯỞNG LUẬT HỒNG CHUYÊN:

Chuyên môn hóa: Mỗi luật sư trong chúng tôi đều chuyên sâu trong từng lĩnh vực cụ thể, từ tranh tụng hình sự đến các vụ kiện dân sự, bảo vệ quyền lợi của khách hàng ở mọi cấp độ tòa án.
Chiến lược rõ ràng và minh bạch: Chúng tôi xây dựng chiến lược rõ ràng ngay từ ban đầu, không có bất kỳ sự mập mờ nào. Khách hàng luôn nắm rõ quy trình và tiến độ vụ án.
Tính bảo mật tuyệt đối: Tất cả thông tin và tài liệu liên quan đến vụ án của bạn sẽ được chúng tôi bảo mật tuyệt đối, không tiết lộ ra ngoài.

CAM KẾT CỦA CHÚNG TÔI:

Hỗ trợ tối đa: Từ khi tiếp nhận vụ án cho đến khi kết thúc, bạn sẽ luôn nhận được sự hỗ trợ, tư vấn và giải quyết nhanh chóng từ chúng tôi.
Kết quả tốt nhất: Chúng tôi luôn hướng đến việc đạt được kết quả có lợi nhất cho bạn, bảo vệ quyền lợi của bạn trong mọi tình huống.

Luật Hồng Chuyên cam kết xử lý hồ sơ nhanh gọn – đúng luật – bảo mật tuyệt đối.

📌 Tư vấn miễn phí – Giải quyết nhanh
📌 Hỗ trợ trọn gói – Không phát sinh chi phí
📌 Bảo mật tuyệt đối – Thủ tục đơn giản

Hãy để chúng tôi đồng hành giúp bạn bước qua giai đoạn khó khăn một cách nhẹ nhàng nhất!

LIÊN HỆ NGAY ĐỂ ĐƯỢC TƯ VẤN MIỄN PHÍ!

Hãy để chúng tôi giúp bạn vượt qua thử thách pháp lý. Liên hệ với chúng tôi ngay hôm nay để được tư vấn miễn phí và bắt đầu hành trình bảo vệ quyền lợi của bạn!

CÔNG TY LUẬT TNHH HỒNG CHUYÊN VÀ CỘNG SỰ

Trụ sở chính: 5A Ngách 41 Ngõ 172 Phố Đại Từ, Phường Đại Kim, Quận Hoàng Mai, TP Hà Nội.
Văn phòng giao dịch: Tầng 6, Ô32-V5A Khu đô thị mới Văn Phú, phường Phú La, quận Hà Đông, Tp. Hà Nội.
Hotline: 0975.626.616 hoặc 0973.555.962
Email: congtyluathongchuyen@gmail.com
Web: luathongchuyen.com

PHÂN BIỆT CÁC LOẠI HÌNH HÒA GIẢI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM